Keldur á Rangárvöllum
Á Keldum er að finna sögufrægan torfbæ af fornri gerð og hann er jafnframt eini stóri bærinn sem varðveist hefur á Suðurlandi. Úr skálanum liggja jarðgöng, sem talin eru frá 12. eða 13. öld og eru líklega undankomuleið á ófriðartímum. Auk þess hefur fjöldi útihúsa varðveist. Auk bæjarhúsa og kirkju eru þar skemmur, smiðja, myllukofi, fjós, hesthús, fjárrétt, jarðgöng o.fl.
Bærinn á Keldum og ábúendur hans koma við sögu í nokkrum afþekktustu bókum Íslendinga, m.a. Njáls sögu, Sturlunga sögu og Þorláks sögu.Þar var jafnframt eitt af höfuðbólum Oddaverja. Höfðingi þeirra, Jón Loftsson(d. 1197), bjó á Keldum síðustu ár ævi sinnar. Síðasti ábúandinn í gamla bænumvar Skúli Guðmundsson, sem bjó þar til dauðadags 1946.
Allar götur síðan hefur bærinn verið hluti af húsasafni Þjóðminjasafns Íslands.
Byggingarlýsingu Guðmundar L. Hafsteinssonar má nálgast hér:
Keldur draga nafn sitt af uppsprettulindum sem koma víða fram undan túninu. Bæjar- og útihúsin eru einstakar menjar um lífið fyrr á öldum. Bæjarhúsin eru af elstu varðveittu formgerð torfhúsa, þar sem langhlið framhúsa snýr að hlaði. Þetta svipmót hefur haldist allt frá miðöldum.
Kjarni húsanna er frá 19. öld og í þeim má finna eldra timbur sem skorið hefur verið í til skrauts. Á einum stað í skálanum hefur ártalið 1641 verið rist í syllu. Í mörgum bæjarhúsanna er timburgrindin jafnframt með fornu smíðalagi, svonefndu stafverki. Þá er í bæjarhúsunum að finna búshluti úr eigu fyrri ábúenda á Keldum. Úr skálanum liggja einnig jarðgöng niður að læk og hafa þau líklega verið grafin sem undankomuleið á ófriðartímum á 11.-13. öld.
