Björn bóndi hvílir lúin bein
Júlí 2014
Ritstj. Inga Lára Baldvinsdóttir
Björn Andrésson (1919 -2007) bóndi, á bænum Njarðvík í samnefndri vík, hvílir lúin bein á Mjóadalsvarpi undir Súlu (1137) í Dyrfjöllum. Með í för er hundurinn Þristur. Myndin er tekin sumarið 1948 en þá var Björn daglangt fylgdarmaður Þorsteins Jósepssonar á ferð um Borgarfjörð-eystra og nágrenni.
Þorsteinn hafði komið gangandi yfir Gönguskarð til Njarðvíkur um nóttina. Ekki vildi hann ónáða heimafólk, heldur hallaði sér það sem eftir lifði nætur í hlöðu. Þetta vor höfðu ung hjón, Björn Andrésson frá Snotrunesi í Borgarfirði og Ásta Pétursdóttir frá Njarðvík, hafið þar búskap.
Það byrjar snemma að rjúka hjá húsfreyjunni. Nætugesturinn rís úr hvílu, dustar af sér kuskið og gengur til bæjar. Þar er honum tekið af þeirri gestrisni sem ríkt hefur um aldir á íslenskum sveitaheimilum og yfir ilmandi kaffi og meðlæti er Björn ráðinn fylgdarmaður.
Björn og bróðir hans, Skúli á Snotrunesi, eiga saman Willisjeppa sem nú er sunnan við Njarðvíkurskriður. Björn hringir í Skúla og biður hann að sækja þá. Það er heimildarmanni mínum, Skúla Andréssyni, minnisstætt að þegar að hann renndi í hlað í Njarðvík stóð Þorsteinn Jósepsson úti á stétt, klyfjaður ljósmyndabúnaði, klæddur í hvítar stuttbuxur og samlita strigaskó, klæðnað sem var frekar fátíður á Austurlandi á þeim árum.
Á þessum tíma var ekki kominn vegur yfir Vatnsskarð og fyrir Njarðvíkurskriður lá nokkurra feta breiður vegur, ruddur með handverkfærum, í krókum um urðir og gil. Neðan við tóku við brattar skriður og hamrabelti í sjó fram.
Farið er hægt yfir og oft þarf Þorsteinn að smella af mynd. Á ferðalaginu segja þeir bræður honum mergjaðar sögur af þessari hættulegu leið sem státar af örnefnum á borð við Prestabana, Bölmóð, Blautukinn og Naumaskot. Mergjuðust er sagan af meinvættinum Nadda sem hélt til í Naddahelli og gerði ferðamönnum skráveifur og drap á stundum. Í Naddagili er áð. Þar stóð þá Naddakross ofan við götu í brattri gróðurtorfu með áletruninni: „Effigiem Christi,qui transis pronus honora. Anno MCCCVI.“ Þýðingin er sögð vera: „Þú sem framhjá fer/framfell í þessum reit/og Kristí ímynd hér/auðmjúkur lotning veit.“
Þegar komið er á svokallaðan Landsenda opnaðist útsýni til Borgarfjarðar. Náttúrufegurðin er einstök, að sunnan er byggðin vörðuð fjöllunum Geitfelli, Svartfelli og Staðarfjalli sem státar af einstakri litadýrð. Við fjarðarbotn kúrir þorpið og að baki þess Álfaborgin sem frá ómunatíð hefur verið aðsetur álfaþjóðar og hýsir sjálfa álfadrottninguna. Þangað halda ferðalangarnir. Af Álfaborginni er víðsýnt og Þorsteinn tekur myndir í allar áttir. Utan með firðinum og inn af blasir við sveitin sem frægust er af því að hafa fóstrað meistara Kjarval. Norðan við gnæfa Dyrfjöllin með hvassbrýnda tinda beggja megin dyra. Nú er kominn tími til að kveðja Skúla og Þorsteinn tekur að skilnaði mynd af þeim Snotrunesbræðrum þar sem þeir standa á Álfaborginni. Þeir bræður eru vörpulegir, báðir íþróttamenn og miklir hlaupagarpar sem oft hafa unnið til verðlauna á íþróttamótum.
Þennan dag er sunnan átt í Borgarfirði og einstaklega fallegt veður. Himininn er heiður utan þess að ljósar skýjaslæður leika við tinda Dyrfjalla, en veðurfarið hér á sér fleiri hliðar og í hvassri vestan átt gerir stundum gjörningarok sem kölluð eru Dyrfjallaveður.
Björn og Þorsteinn hefja gönguna á Dyrfjöll. Á Mjóadalsvarpi skilur leiðir, Björn heldur til síns heima til Njarðvíkur, Þorsteinn gengur til Héraðs með viðkomu í Stórurð. Í þessari fjallgöngu tók Þorsteinn margar myndir af hrikalegri náttúru fjallanna. Líklega tekur hann myndina af Birni, sem hér gefur að líta, áður en þeir kveðjast á Mjóadalsvarpi. Minningin um þennan dag hefur örugglega lifað lengi í hugum þeirra og nú rúmum 60 árum seinna njóta áhorfendur augnabliks sem fangað var á filmu í þessari fjallaferð.
Arndís Þorvaldsdóttir, skrásetjari mynda Þorsteins Jósepssonar frá Austurlandi.