Bjargað í land
MAÍ 2021
Ljósmynd: Vilborg Harðardóttir
VH-4-8
Tveir ungir menn eru fastir á lítilli eyju innan um hesta, rottur og máva. Báturinn liggur hálfsokkinn og ósjófær í flæðamálinu og komið er kvöld. Það er einstök heppni að það leynast tvær eldspýtur í fórum þeirra svo þeim tekst að kveikja bál. Björgun berst fljótt.1
Nokkurn veginn svona hljómar sagan á bak við þessa ljósmynd sem var tekin í maí árið 1963 þegar skipsbrotsmönnunum í Engey var bjargað af hafnsögumönnum Reykjavíkurhafnar. Myrkur, úrkoma og óskýrleiki myndarinnar undirstrikar hugmyndir um svaðilför. Sé sagan á bak við myndina aftur á móti skoðuð aðeins nánar þá hverfur hetjuljóminn aðeins. Vinirnir Ólafur Pálsson og Gunnar Jónsson fóru í siglingu um Kollafjörð á þriggja tonna trillu sem Ólafur var nýbúinn að eignast. Þeir fóru á land í Engey en stuttu áður höfðu þeir komið við í Akurey. Byssa var meðferðis og ætlunin mun hafa verið sú að skjóta máva, en þeir félagarnir vissu víst ekki að slíkt væri ólöglegt.
Þeir dvöldust í Engey um stund en þegar þeir fóru að huga að heimferð kom í ljós að báturinn var á kafi í sjó. Fyrst hafði flætt undan honum, síðan fallið að og báturinn við það losnað. Vinunum reyndist ómögulegt að ná bátnum upp. Í frétt Þjóðviljans sagði: „Voru nú góð ráð dýr og neyddust kempurnar til að kveikja bál í eynni til að gera vart við sig í landi. Til allrar hamingju höfðu þeir eldspýtnastokk meðferðis, en í honum voru þá eftir aðeins tvær eldspýtur. Þeim tókst þó að kveikja og gátu magnað bálið með benzíni úr bátnum.“
Engey er ekki langt frá landi og íbúar í Reykjavík sáu þetta kvöld að eldur logaði í eynni og létu lögreglu vita. Hafnsögumenn fóru á lóðsbáti til að sækja Ólaf og Gunnar, en útvega þurfti árabát til að komast í land til að ná þeim um borð. Ljósmyndin var tekin af blaðamanni Þjóðviljans, Vilborgu Harðardóttur, sem var fljót að grípa tækifærið þegar fréttin barst og fékk far með björgunarmönnum. Hún tók þessa mynd þegar einn björgunarmanna var að róa með Ólaf og Gunnar frá Engey yfir í lóðsbátinn.
Fjallað var um atvikið í nokkrum dagblöðum og í Þjóðviljanum vottaði fyrir gamansemi í umfjöllun Vilborgar. Minnst var á könnun þeirra félaganna á dýralífi á eynni og hve illa þeim gekk mávaveiðin. Engey er næststærsta eyjan á Kollafirði og býr yfir ríkulegri sögu. Eyjan er ekki hvað síst þekkt fyrir útræði og skipasmíðar bændanna þar, einkum á 19. öld. Búið var í eynni fram á fyrri hluta 20. aldar og mannvistaleifar stóðu þar mun lengur. Öll íbúðarhús sem stóðu í Engey voru brennd árið 1966.
Bátsferð Ólafs og Gunnars er ekki merkileg saga – eiginlega bara skytterí og skemmtiferð tveggja vina sem hefði getað endað illa en hlaut sem betur fer farsælan endi. Ljósmyndin, menn á árabáti í slydduéli seint um kvöld, vekur samt hæglega hughrif um fólk sem ekki komast í land eftir skakkaföll á sjó. Sjóslys voru greypt í minni þjóðarinnar öldum saman og myndin kitlar mögulega þá tilfinningu.
1) Þjóðviljinn, 3.5.1963, 28. árg., tbl. 98, bls. 12.